การพัฒนาคุณภาพชีวิตศูนย์พันธุ์ข้าวลุ่มน้ำแม่จัน-แม่สลอง จังหวัดเชียงราย โดย ชัชวาล หลี่ยา

การถือครองที่ดินที่เอื้อต่อระบบการผลิตและกระจายอาหารอย่างทั่วถึง
กรณีศูนย์พันธุ์ข้าวลุ่มน้ำแม่จัน-แม่สลอง จังหวัดเชียงราย

ชัชวาล หลี่ยา : เขียน
จตุรงค์ พลจันทึก : เรียบเรียง

แนวคิดสำคัญ

“สร้างความมั่นคงทางด้านอาหาร” โดยชุมชนถือครองที่ดินเพื่อผลิตอาหารปลอดภัยไว้บริโภคที่เพียงพอตลอดปี สร้างระบบการผลิตที่เกื้อหนุน รักษาสมดุลทางนิเวศน์ รวมทั้งความมั่นคงเรื่องน้ำ ดินและทรัพยากรเพื่อการผลิต

รูปแบบและวิธีการทำงานของชุมชน

การสร้างรูปแบบการจูงใจให้คนในชุมชนได้มีสิทธิในการครองที่ดินเพื่อใช้ในการผลิตอาหารให้เป็นแหล่งอาหารของชุมชน โดยอาศัยกลไก/วิถีชีวิตของชุมชน ซึ่งมีรูปแบบการดำเนินงานดังนี้

1. จัดทำโฉนดชุมชน : เพื่อให้ชุมชนมีที่ดิน สร้างความเป็นธรรมในการถือครองที่ดิน ที่สามารถเอื้อต่อระบบการผลิตและกระจายอาหารอย่างทั่วถึง
2. ใช้หลักพิธีกรรมและความเชื่อ : เป็นการสร้างแรงจูงใจในชุมชนเพื่อเชื่อมโยงและสร้างระบบการผลิตอาหารที่ปลอดภัย เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม
3. ยึดหลักการผลิตอาหารตามแนวปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง/เกษตรอินทรีย์ :  เป็นแนวทาง/วิธีการ ผลิตอาหารในชุมชน
4. จัดการระบบทรัพยากรเพื่อการผลิต : ซึ่งมีการแบ่งการอนุรักษ์ทรัพยากรในพื้นที่โดยมีการจัดการทรัพยากรธรรมชาติโดยชุมชนดังนี้

- การจัดการด้านการอนุรักษ์น้ำ : สร้างเหมืองฝายขนาดเล็กใช้วัสดุท้องถิ่นเพื่อสร้างระบบการจัดการด้านน้ำให้กับเกษตรกรและชุมชน
- การจัดการด้านการอนุรักษ์ดินดิน : ทำระบบนาและไร่ขั้นบันไดเพื่อลดการสูญเสียหน้าดิน และส่งเสริมการปลูกหญ้าแฝก
- ส่งเสริม กิจกรรมการอนุรักษ์ทรัพยากรฯท้องถิ่น

การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น
      การดำเนินงานที่ผ่านสร้างการเปลี่ยนแปลงในชุมชน ซึ่งทำให้คนในชุมชนมีการจัดสรรที่ดินและถือครองที่ดิน(โฉนดชุมชน)อย่างเป็นธรรม เพื่อให้ทำการเกษตรและสร้างอาหารที่ปลอดภัยไว้สำหรับการบริโภคในชุมชน และกระตุ้นให้ชุมชนมีการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติที่เอื้อต่อระบบการผลิต รวมทั้งสร้างรายได้ให้กับคนในชุมชน
การเชื่อมโยงหน่วยงานท้องถิ่น หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง
      การดำเนินงานมีการเชื่อมโยงกับภาคีหน่วยงานต่าง ๆ ในพื้นที่ในเรื่องการทำโฉนดชุมชน การอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ อาทิเช่น การปลูกหญ้าแฝกเพื่อรักษาหน้าดิน เป็นต้น

ข้อมูลจาก : กรณีตัวอย่างการแก้ไขปัญหาที่ดินโดยชุมชน เว็บไซต์ สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (องค์การมหาชน)