“เดือนเด่น” แนะแก้ กม.แข่งขันการค้า เลิกอุ้มรัฐวิสาหกิจ

นักวิชาการทีดีอาร์ไอ เสนอ ตั้งองค์กรอิสระปลอดการเมือง-นักธุรกิจ คุมเกมการค้า ด้านตัวแทนมูลนิธิผู้บริโภคลั่นปฏิรูปจิตสำนึกนักธุรกิจอย่าซุกใต้ปีกนักการเมือง เลิกใช้ร่มเงากฎหมายเอาเปรียบผู้อื่น

วันที่ 6 ตุลาคม สำนักงานปฏิรูป (สปร.) จัดประชุมสมัชชาเฉพาะประเด็น เรื่อง “การปฏิรูปนโยบายและกฎหมาย เพื่อลดการผูกขาดและสนับสนุนการแข่งขันในเศรษฐกิจไทย” มีดร.เดือนเด่น นิคมบริรักษ์ สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (ทีดีอาร์ไอ) นำเสนอผลการศึกษาเรื่อง “การปฏิรูปเพื่อลดการผูกขาดและส่งเสริมการแข่งขันในเศรษฐกิจไทย” ณ ห้องกิ่งเพชร โรงแรมเอเชีย ถ.ราชวิถี กรุงเทพฯ 

ดร.เดือนเด่น กล่าวว่า จากการศึกษารูปแบบบริษัทในบ้านเราพบว่า บริษัทที่ใหญ่ที่สุด 10% มีรายได้ถึง 60% ของรายได้ของบริษัททั้งหมด และบริษัทที่มีรายได้สูงสุด 20% มีรายได้คิด 90% ของรายได้ของบริษัททั้งหมดในประเทศ ตัวเลขดังกล่าวสะท้อนให้เห็นถึงการกระจุกตัวของรายได้ ขณะเดียวกันหากดูแนวโน้มตั้งแต่ 2545-2551 พบว่า มีการกระจุกตัวทางรายได้ของบริษัทเพิ่มขึ้น

สำหรับบริษัทขนาดใหญ่ 20 อันดับแรกของประเทศ พบว่า อันดับต้นๆ เป็นรัฐวิสาหกิจกลุ่มพลังงาน ธนาคาร ฯ เฉพาะเครือบริษัทในกลุ่ม ปตท. เพียงรายเดียวมีรายได้สูงถึง 45.6% ของรายได้ของบริษัทในตลาดหลักทรัพย์ทั้งหมด ดังนั้นจึงสะท้อนว่ามีการกระจุกตัวสูงมาก อีกทั้งหากเปรียบเทียบกับต่างประเทศจะพบว่า บริษัทขนาดใหญ่ของประเทศเกาหลีนั้นส่วนใหญ่จะเป็นบริษัทส่งออก แต่บริษัทขนาดใหญ่ในบ้านเรากลับไม่ได้ส่งออกแต่อย่างใด ดังนั้นจึงมีข้อสังเกตว่า ‘ใหญ่’ เพราะมีประสิทธิภาพ หรือผูกขาด

ดร.เดือนเด่น กล่าวต่อว่า ในปี 2542 ประเทศไทยประกาศใช้ พระราชบัญญัติการแข่งขันทางการค้า พ.ศ.2542 ซึ่งมีข้อกำหนดเกี่ยวกับพฤติกรรมที่เป็นการจำกัดการแข่งขันที่เป็นมาตรฐานสากล ไม่ว่าจะการควบคุมพฤติกรรมของผู้ประกอบการรายใหญ่ที่มีอำนาจเหนือตลาด ตามมาตรา 25 การควบคุมการควบรวมธุรกิจ เพื่อป้องกันไม่ให้มีการรวมธุรกิจระหว่างคู่แข่ง เพื่อผูกขาดตลาด ตามมาตรา 26 การควบคุมมิให้ผู้ประกอบการสองรายขึ้นไปทำการตกลงร่วมกันเพื่อที่จะจำกัดหรือกีดกันการแข่งขันในตลาด หรือ ‘ฮั้ว’ กันตามมาตรา 27 รวมทั้งการควบคุมมิให้ธุรกิจมีพฤติกรรมทางการค้าที่ไม่เป็นธรรม ตามมาตรา 29 ทั้งนี้ พ.ร.บ.การแข่งขันทางการค้าดังกล่าว มีผลบังคับใช้กับการประกอบการและธุรกิจทุกประเภท ยกเว้น รัฐวิสาหกิจ  สหกรณ์ สหกรณ์การเกษตร รวมทั้งหน่วยงานภาครัฐส่วนกลางและส่วนท้องถิ่น 

“แต่จากการศึกษาเกี่ยวกับแนวทางในการกำกับดูแลรัฐวิสาหกิจ โดยเปรียบเทียบกับต่างประเทศจะพบว่า กฎหมายในประเทศอินโดนีเซีย เวียดนาม มาเลเซีย ไม่ได้มีข้อยกเว้นให้กับรัฐวิสาหกิจแต่อย่างใด เพราโดยทั่วไปแล้ว กฎหมายจะให้การยกเว้นแก่พฤติกรรมทางการค้าที่สามารถพิสูจน์ได้ว่าเป็นการดำเนินการตามกฎหมาย ระเบียบ กติกาของภาครัฐอยู่แล้ว เพราะมาตรการของภาครัฐนั้น ไม่ว่าจะดำเนินการโดยรัฐวิสาหกิจ หรือเอกชน ก็ไม่ได้อยู่ภายใต้ข้อบังคับของกฎหมายการแข่งขันทางการค้าอยู่แล้ว จึงไม่จำเป็นต้องให้การยกเว้นรัฐวิสาหกิจเป็นการเฉพาะ”

สำหรับสถานการณ์หลังจากประกาศใช้ พ.ร.บ.ดังกล่าวมาแล้วกว่า 12 ปี ดร.เดือนเด่น กล่าวว่า ยังไม่เคยพบว่ามีการกล่าวโทษ หรือดำเนินการแก่ผู้ประกอบการแม้แต่รายเดียว จึงอาจกล่าวได้ว่า การบังคับใช้กฎหมายดังกล่าวล้มเหลวอย่างสิ้นเชิง ขณะเดียวกันข้อมูลจากเว็บไซต์ของสำนักงานคณะกรรมการการแข่งขันทางการค้าก็ยังไม่มีรายละเอียดเกี่ยวกับเรื่องร้องเรียน และผลการพิจารณาข้อร้องเรียนโดยคณะกรรมการการแข่งขันทางการค้าแต่อย่างไร มีเพียงตัวเลขการร้องเรียนสะสมตลอดระยะเวลา 12 ปีอยู่ที่ 77 เรื่องเท่านั้น ขณะที่จำนวนเรื่องร้องเรียนในช่วงปี 2552-2553 มีจำนวนแค่ 1 เรื่องต่อปี สิ่งเหล่านี้สะท้อนว่าประชาชน ภาคธุรกิจหมดความเชื่อถือในองค์กรและกฎหมายฉบับดังกล่าวแล้ว จึงไม่ต้องการเสียเวลามาร้องเรียน

“ความล้มเหลวในการบังคับใช้กฎหมายการแข่งขันทางการค้าเกิดจากปัจจัยที่หลากหลายเชื่อมโยงกัน แต่ทั้งนี้รากเหง้าของปัญหานั้นเกิดจากรูปแบบขององค์กรที่ไม่ปลอดจากการแทรกแซงทางการเมือง รวมทั้งการครอบงำของธุรกิจขนาดใหญ่ ฉะนั้น เมื่อคณะกรรมการการแข่งขันทางการค้าถูกอำนาจดังกล่าวครอบงำ กฎหมาย รวมทั้งสำนักงานคณะกรรมการการแข่งขันทางการค้า ซึ่งเป็นหน่วยงานบังคับใช้กฎหมาย จึงไม่ได้รับการเหลียวแล ทั้งในด้านการพัฒนากฎ ระเบียบที่จำเป็นในการบังคับใช้กฎหมาย งบประมาณ ตลอดจนบุคลากร”

สำหรับข้อเสนอในการปฏิรูปกฎหมายการแข่งขันทางการค้าให้ปลอดจากการเมืองและกลุ่มผลประโยชน์ทางธุรกิจนั้น ดร.เดือนเด่น กล่าวว่า  ประการแรกคงต้องเริ่มที่การแปลงสภาพสำนักงานคณะกรรมการการแข่งขันทางการค้าให้เป็นองค์กรอิสระจากฝ่ายบริหาร โดยกรรมการในคณะกรรมการการแข่งขันทางการค้า ต้องปลอดจากนักการเมืองและตัวแทนภาคธุรกิจ ส่งเสริมในเรื่องความโปร่งใส ขณะเดียวกันควรยกเลิกข้อยกเว้นที่ให้แก่รัฐวิสาหกิจ แต่ทั้งนี้เพื่อความสบายใน อาจมีการยกเว้นให้เป็นรายพฤติกรรม เช่นในกรณีการดำเนินการตามนโยบายของรัฐ นอกจากนี้จะต้องมีการปรับปรุงบทลงโทษทางกฎหมาย โดยเน้นการลงโทษทางแพ่งมากกว่าทางอาญา เพื่อลดความเข้มข้นของภาระในการพิสูจน์การละเมิดกฎหมาย

หลังจากนั้นมีเวทีอภิปราย “การปฏิรูปเชิงนโยบายเพื่อลดการผูกขาดและสนับสนุนการแข่งขันทางการค้า” ธุรกิจการเงิน และธุรกิจค้าปลีกค้าส่ง โดยดร.ธวัชชัย ยงกิตติกุล เลขาธิการสมาคมธนาคารไทย นายสมชาย พรรัตนเจริญ สมาคมค้าส่ง-ปลีก นางสุวรรณา จิตประภัสสร์ มูลนิธิเพื่อผู้บริโภค ร่วมอภิปราย

ดร.ธวัชชัย กล่าวถึงการผูกขาดในธุรกิจด้านการเงินว่า เคยมีผลการศึกษาที่ระบุว่า 5 ธนาคารใหญ่ๆ ในประเทศไทยมีส่วนแบ่งการตลาดร่วมกันสูงกว่า 60% และมีการผูกขาดตลาด ทำธนาคารรายเล็กๆ อยู่ไม่ได้ แต่แท้ที่จริงแล้วประเทศอื่นๆ เช่น สิงคโปร์มี 3 ธนาคารที่มีส่วนแบ่งการตลาดสูงกว่าไทย ดังนั้น จากนี้ไปจะพิจารณาผูกขาดการแข่งขันจากส่วนแบ่งการตลาดเพียงอย่างเดียวไม่ได้แล้ว ต้องพิจารณาจาก “พฤติกรรม” ด้วยว่ามีการผูกขาดหรือไม่ 

ขณะที่นายสมชาย กล่าวว่า การผูกขาดในตลาดค้าส่ง ค้าปลีกที่ผ่านมา พบว่ามีการบิดเบือนราคาโดยภาครัฐ ซึ่งบ่งบอกถึงความล่มสลายของกลไกตลาด ทั้งนี้ ผู้บริโภคต้องซื้อสินค้าที่มีต้นทุนต่างกัน คือ ต้องซื้อสินค้าไซส์ L ในปริมาณที่ได้แค่ไซส์ S การกระทำเช่นนี้ของผู้ผลิตทำให้ไทยไม่สามารถแข่งขันกับต่างชาติได้ ผู้บริโภคจะเป็นฝ่ายเสียประโยชน์เต็มๆ ดังนั้น หน่วยงานภาครัฐต้องออกกติกาให้ผู้ผลิตสินค้ามีมาตรฐานเดียว ระหว่างตลาดรากหญ้าและศูนย์การค้าใหญ่ๆ เพื่อลดอำนาจการต่อรอง

ด้านนางสุวรรณา กล่าวว่า สิ่งสำคัญที่อยากเสนอเพื่อลดการผูกขาดและสนับสนุนการแข่งขันทางการค้า คือ “การปฏิรูปจิตสำนึก” เพราะหากทุกภาคส่วนมีจิตสำนึกที่ดีแล้ว 12 ปีที่ผ่านมานับตั้งแต่ประเทศไทยมีพระราชบัญญัติการแข่งขันทางการค้า พ.ศ.2542 การปฏิบัติคงไม่ล้มเหลว ธุรกิจขนาดเล็กจะสามารถโตได้ ธุรกิจขนาดกลางจะใหญ่ขึ้นได้ และธุรกิจขนาดใหญ่แล้วก็จะขยายไปสู่ตลาดต่างประเทศได้มากขึ้น โดยที่รัฐบาลไม่ต้องรีดไถงบประมาณมาทำประชานิยม

“การปฏิรูปจิตสำนึก เป็นจินตนาการที่ดูจับต้องยาก แต่สามารถเกิดขึ้นได้ เพราะธุรกิจบ้านเรามีศักยภาพที่ดีทัดเทียมกับธุรกิจเกาหลี แต่นักธุรกิจเราไปซุกอยู่ใต้ปีกของนักการเมือง จึงอยากเห็นนักธุรกิจไทยมีสำนึกไม่ใช้ร่มเงาของกฎหมายมาเอาเปรียบผู้อื่น อยากให้ใส่เกียร์ถอยหลัง CSR แล้วกลับมาเสียภาษีให้เต็มที่ เหล่านี้เป็นจุดที่สำคัญกว่าสิ่งอื่นๆ”