ความเดิมตอนที่แล้ว กัณหา แสงรายา อรรถาธิบายค้างไว้ถึงชนชาติไตหรือไท ที่อยู่นอกประเทศไทย และใช้ "ภาษาไท" ในการสื่อสาร ซึ่งมีอีกนับสิบๆ ล้านคน สารคดีชุด "ภาษาอาเซียน" ในตอนจบจะมาว่ากันต่อ พร้อมกับบทสรุปแนวโน้มความเป็นไปของภาษาและวัฒนธรรมหลังนับหนึ่งประชาคมอาเซียน

สารคดีชุด "ภาษาอาเซียน" ตอนที่ 3 กัณหา แสงรายา ยังคงเจาะลึกถึงรากเหง้าและวิวัฒนาการของ "ภาษาไทย" หนึ่งในภาษาอาเซียนที่ประเทศเพื่อนบ้านของเราให้ความสนใจกันไม่น้อย อีกทั้งไม่ใช่เป็นภาษาที่พูดและใช้กันเฉพาะ "คนไทย" ในประเทศไทยอย่างที่เข้าใจกันเท่านั้น ข้อมูลเชิงประวัติศาสตร์อันน่าตื่นตาตื่นใจนี้หลายคนที่เป็น "เจ้าของภาษา" เอง ก็อาจจะยังไม่เคยทราบ

"ประชาคมอาเซียน" อาจเป็นความหวังใหม่เพียงหนึ่งเดียวของนักเรียนหนุ่มสาวในพื้นที่สามจังหวัดชายแดนภาคใต้ทุกวันนี้ เป็นความหวังอันเนื่องมาจากพวกเขาเริ่มเกิดความรู้สึกเบื่อหน่ายและอยากหนีให้พ้นสภาพปัจจุบันที่เกิดเหตุร้ายขึ้นไม่เว้นแต่ละวัน ทั้งไม่มีทีท่าว่าจะสิ้นสุด ทั้งๆ ที่เหตุประทุรอบใหม่นี้เกิดขึ้นมานานแล้ว คือตั้งแต่ พ.ศ.2547 หรือเมื่อ 8 ปีที่แล้ว

หลายคนเรียกพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ว่า "แดนสนธยา" เพราะมีหลากหลายปัญหาซ้อนทับอยู่บนผลประโยชน์มหาศาล ขณะที่การ "เข้าถึง" ของอำนาจรัฐนั้น แม้จะมีการส่งกำลังจากนอกพื้นที่ลงไปมากกว่า 6 หมื่นนาย แต่ก็ต้องยอมรับว่าในหลายตำบล หลายหมู่บ้าน อำนาจรัฐยังไม่อาจเข้าถึงได้อย่างแท้จริง

พันเอก ดร.ธีรนันท์ นันทขว้าง นายทหารนักยุทธศาสตร์ชื่อดัง เจ้าของนามปากกา "ทอทหาร" เขียนบทความในเว็บไซต์ http://tortaharn.net เล่าเรื่องราวเกี่ยวกับการเดินทางลงพื้นที่ชายแดนใต้เที่ยวล่าสุดโดยถอดเครื่องแบบทหาร แต่ไปในฐานะนักวิชาการเพื่อเป็นวิทยากรในเวทีเสวนาที่มีแต่เยาวชนและนักศึกษา ทำให้ได้สัมผัสแนวคิดและวิถีธรรมดาๆ ของคนรุ่นใหม่ในพื้นที่ ซึ่งแตกต่างอย่างสิ้นเชิงจากประสบการณ์ที่เคยรับรู้มา