เส้นทางสายไหมขั้วโลกเหนือ: ภูเขาน้ำแข็งกำลังละลาย

"...แต่ยังมีความหวังที่จะไม่ต้องรอคอยนาน เพราะจากการวิจัยพบว่า ทะเลน้ำแข็งในมหาสมุทรอาร์กติกละลายโดยถัวเฉลี่ยราว 70,000 ตารางกิโลเมตรต่อปี และจะไม่มีพื้นที่น้ำแข็งอีกเลยในปี 2037 อันเกิดจากด้วยฝีมือมนุษย์ที่ทำให้เกิดภาวะโลกรวน (climate change) และแน่นอนว่า ประเทศมหาอำนาจอย่างจีนและรัสเซียกำลังแสวงหาผลประโยชน์ เข้าไปมีอิทธิพลในดินแดนแห่งนี้ ด้วยการเปิด “เส้นทางสายไหมขั้วโลกเหนือ” (Polar Silk Road)..."

..........................

สวัสดีครับ

เจมส์ คุก (James Cook) นักสำรวจและนักเดินเรือชาวอังกฤษ ใช้เวลาเกือบทั้งชีวิตแล่นเรือไปในมหาสมุทรกว้างใหญ่ไพศาล เพื่อสำรวจดินแดนที่ชาวตะวันตกเข้าไปไม่ถึง เริ่มต้นสำรวจไปจากมหาสมุทรแปซิฟิก จนค้นพบเกาะนิวซีแลนด์ เกาะออสเตรเลีย เกาะตาฮิติ เกาะฮาวาย และหมู่เกาะอีกมากมาย ถือเป็นนักเดินเรือคนแรกที่เดินเรือรอบโลกสำเร็จ จนได้รับการยกย่องให้เป็นนักสำรวจคนสำคัญที่สุดในคริสต์ศตวรรษที่ 18

เมื่อกัปตันคุกสำรวจดินแดนตอนใต้ครบทุกตารางเมตรแล้ว^1/ ก็ตัดสินใจหันหัวเรือขึ้นไปสำรวจทางตอนเหนือบ้าง นำเรือ Resolution และเรือ Discovery แล่นผ่านช่องแคบแบริ่ง ที่คั่นอยู่ตรงกลางระหว่างรัฐอะแลสกาของสหรัฐฯ กับประเทศรัสเซีย กว้างเพียงแค่ 3.8 กิโลเมตร แต่ถือเป็นช่องแคบขนาดใหญ่ที่สุดในโลก จากบันทึกในไดอารี่ของกัปตันคุกเมื่อวันที่ 18 สิงหาคม 1778 มีข้อความว่า “เมื่อผ่านช่องแคบแบริ่ง ได้เห็นสิ่งที่ไม่เคยเห็นมาก่อน นั่นก็คือ ภูเขาน้ำแข็งใหญ่มหึมาสูงกว่า 12 ฟุตมาประจันอยู่ตรงหน้าหัวเรือ” (close to the edge of the ice, which was as compact as wall, and seemed to be ten or twelve feet high at least) กัปตันคุกพยายามแล่นเรือวนอยู่บริเวณนั้นถึง 11 วัน แต่ไม่สามารถแล่นฝ่าภูเขาน้ำแข็งไปได้ จึงยุติการสำรวจโดยหวังจะกลับมาอีกครั้งในช่วงฤดูร้อนหน้า แต่น่าเสียดายที่กัปตันคุกต้องจบชีวิตลงเสียก่อนเมื่อถูกฆาตกรรมโดยชาวพื้นเมืองบนเกาะฮาวายในอีก 6 เดือนต่อมา ทิ้งปริศนาแดนสนธยาของมหาสมุทรอาร์กติกและดินแดนขั้วโลกเหนือไว้ให้คนรุ่นหลังแสวงหาคำตอบ^2/

นักสำรวจชาวนอร์เวย์เป็นกลุ่มแรกที่เดินเท้าเข้าไปถึงจุดสูงสุดของขั้วโลกเหนือได้ในปี 1926 แต่ต้องรออีก 50 ปีกว่าเรือ Arktika ของรัสเซียจะสามารถผ่านภูเขาน้ำแข็งเข้าไปเมื่อวันที่ 17 สิงหาคม 1977 เป็นการเปิดดินแดนอันมหัศจรรย์ให้มนุษย์ได้รู้จัก^3/

หากพวกเราไม่คุ้นเคยกับมหาสมุทรอาร์กติกและดินแดนขั้วโลกเหนือ ผมขอทำหน้าที่เป็นมัคคุเทศก์พาพวกเราไปสำรวจผ่านแผนที่ที่แสดงไว้ด้านข้าง ถ้าหากเราปักหมุดไว้ตรงจุดสูงสุดของขั้วโลกเหนือ เราจะพบว่า ดินแดนแห่งนี้มีลักษณะคล้ายกับทะเลกลางธรณี เป็นวงกลมรี ล้อมรอบไปด้วย ทวีปยุโรป ทวีปเอเชีย ทวีปอเมริกาเหนือ และกรีนแลนด์ พื้นที่กว่า 14 ล้านตารางกิโลเมตร มีแนวชายฝั่งยาวกว่า 4.5 หมื่นกิโลเมตร เชื่อมกับมหาสมุทรแปซิฟิกที่ช่องแคบแบริ่ง และเชื่อมกับมหาสมุทรแอตแลนติกที่ทะเลกรีนแลนด์ ต่างกับมหาสมุทรอื่น ๆ ตรงที่ปกคลุมด้วยทะเลน้ำแข็งตลอดทั้งปี พื้นที่ที่ไม่มีน้ำแข็งปกคลุมมีเพียงร้อยละ 0.2 และเมื่อน้ำแข็งละลาย ความเค็มของน้ำในมหาสมุทรจะมีค่าเฉลี่ยต่ำกว่ามหาสมุทรหลักทั้ง 5 คือมหาสมุทรแปซิฟิก มหาสมุทรแอตแลนติก มหาสมุทรอินเดีย มหาสมุทรแอนตาร์กติก และมหาสมุทรอาร์กติก

ดินแดนดังกล่าวนี้ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของหลายประเทศคือ รัสเซีย ฟินแลนด์ สวีเดน นอร์เวย์ ไอซ์แลนด์ เดนมาร์ก แคนาดา และสหรัฐอเมริกา ประเทศรัสเซียมีชายฝั่งยาวที่สุดถึง 24,140 กิโลเมตร คิดเป็นร้อยละ 44 ของความยาวชายฝั่งทั้งหมด มีประชากรอาศัยอยู่ประมาณ 2 ล้านคน ขณะที่สหรัฐอเมริกามีพื้นที่เพียง 4,000 ตารางกิโลเมตรบนรัฐอะแลสกา มีประชากร 7 หมื่นคน รัสเซียในฐานะเป็นขุมทรัพย์ที่ผลิตน้ำมันดิบกว่าร้อยละ 60 และก๊าซธรรมชาติกว่าร้อยละ 90 จึงมีอิทธิพลมากในภูมิภาคนี้^4/

มนุษย์ไม่ได้มีโอกาสแสวงหาผลประโยชน์จากมหาสมุทรอาร์กติกและดินแดนขั้วโลกเหนือมากนัก เพราะลักษณะภูมิประเทศและอากาศที่หนาวเหน็บ แต่เมื่อวันที่ 18 กุมภาพันธ์ 2019 ได้เกิดปรากฏการณ์ “เปลี่ยนโลก” เมื่อเรือ Christophe de Margerie เรือขนสินค้ารัสเซียสามารถแล่นผ่านมหาสมุทรอาร์กติก ทั้ง ๆ ที่เป็นช่วงฤดูหนาว ถือเป็นการกำหนดชะตาชีวิตให้มวลมนุษย์และสัตว์โลก พร้อม ๆ กับการเปลี่ยนโฉมหน้าการเดินเรือพาณิชย์นาวีที่สามาถเดินเรือได้ตลอดทั้งปีจากทวีปเอเชียและทวีปยุโรปโดยไม่ต้องพึ่งคลองสุเอซ^5/ เพราะการเดินเรือผ่านคลองสุเอซนั้น มีข้อจำกัด คลองแคบเรือแล่นผ่านพร้อมกันหลายลำไม่ได้ เหตุการณ์เรือขนส่งสินค้า Ever Given เกยตื้นขวางคลองสุเอซ เมื่อปลายเดือนมีนาคมที่ผ่านมา สร้างความเสียหายให้เป็นที่ประจักษ์

นอกจากนี้ เส้นทางเดินเรืออาร์กติกขึ้นเหนือลงใต้ ยังสามารถย่นระยะทางได้เกือบร้อยละ 40 เช่น ถ้าเรือออกจากท่าเรือในโยโกฮามะ ประเทศญี่ปุ่น ไปยังท่าเรือในอัมสเตอร์ดัม ประเทศเนเธอร์แลนด์ ถ้าใช้เส้นทางทะเลจีนใต้ผ่านช่องแคบมะละกา ทะเลอาหรับ คลองสุเอซ ช่องแคบยิบรอลตาร์ และช่องแคบอังกฤษ เหมือนปัจจุบันจะมีระยะทางยาว 20,618 กิโลเมตร แต่ถ้าใช้เส้นทางเดินเรือที่ขึ้นเหนือ ไปพาดผ่านภูมิภาคอาร์กติก ผ่านช่องแคบแบริ่ง ทะเลแบเร็นตส์ และผ่านทะเลนอร์เวย์ จะมีระยะทางเพียง 12,982 กิโลเมตร ช่วยร่นเวลาการเดินเรือได้กว่า 3 สัปดาห์^6/

อย่างไรก็ตาม การเดินเรือพาณิชย์ในเส้นทางใหม่คงต้องคอยเวลา เพราะในปัจจุบันกว่าร้อยละ 80 ของสินค้าที่ขนส่งทางเรือไปทั่วโลก ยังคงใช้เส้นทางผ่านคลองสุเอซ มีเรือขนส่งสินค้าประมาณ 19,000 ลำในแต่ละปี ขณะที่เรือที่ใช้เส้นทางอาร์กติกมีเพียง 400 ลำเท่านั้น

แต่ยังมีความหวังที่จะไม่ต้องรอคอยนาน เพราะจากการวิจัยพบว่า ทะเลน้ำแข็งในมหาสมุทรอาร์กติกละลายโดยถัวเฉลี่ยราว 70,000 ตารางกิโลเมตรต่อปี และจะไม่มีพื้นที่น้ำแข็งอีกเลยในปี 2037 อันเกิดจากด้วยฝีมือมนุษย์ที่ทำให้เกิดภาวะโลกรวน (climate change) และแน่นอนว่า ประเทศมหาอำนาจอย่างจีนและรัสเซียกำลังแสวงหาผลประโยชน์ เข้าไปมีอิทธิพลในดินแดนแห่งนี้ ด้วยการเปิด “เส้นทางสายไหมขั้วโลกเหนือ” (Polar Silk Road)

หลายคนตื่นเต้นฝันถึงทะเลสีครามในท้องสมุทรอาร์กติกแทนที่ภูเขาน้ำแข็งสีขาวที่เคยปกคลุมไปจนสุดสายตา และหวังว่าสักวันหนึ่งจะได้ล่องเรือไปชมปรากฏการณ์แสงเรืองรองบนท้องฟ้ายามค่ำคืน (aurora) แต่ตัวผมเองกลับเป็นกังวลว่า ภูเขาน้ำแข็งที่ละลายจะทำให้น้ำทะเลสูงขึ้นอีกปีละกี่เมตร พื้นดินที่เราจะต้องจมอยู่ใต้น้ำหรือไม่ ระบบนิเวศและแหล่งที่เคยขึ้นชื่อว่าธรรมชาติอุดมสมบูรณ์จะถูกทำลายไปมากกว่านี้สักแค่ไหน ที่สำคัญเจ้าหมีใหญ่ขั้วโลกผู้น่ารักของผมจะไปหลบอาศัยอยู่ตรงไหน

ลูกเรือ Arktika ที่เดินทางเข้าไปถึงขั้วโลกเหนือเมื่อปี 1977 หลังการปฏิวัติรัสเซียเมื่อ 60 ปีก่อน คงคาดไม่ถึงว่า อีก 60 ปีต่อมาคือในปี 2037 ดินแดนขั้วโลกเหนือของเขาจะเปลี่ยนแปลงไปกว่าที่เคยเห็นจนหมดรูป เพียงเพราะความไม่ใส่ใจในเรื่องสิ่งแวดล้อมของมนุษย์ สำหรับผมเองยังตัดสินใจไม่ได้ว่าอยากจะเห็น “เส้นทางสายไหมขั้วโลกเหนือ” หรือไม่ครับ

เขียนโดย รณดล นุ่มนนท์
เขียนเมื่อวันที่ 20 กันยายน 2564

แหล่งที่มา:

1/ Sawanya-mott.blogspot.com. 2021. เจมส์คุก (Captain James Cook). [online] Available at: <http://sawanya-mott.blogspot.com/p/captain-james-cook.html>
[Accessed 19 September 2021].
2/ livescience.com. 2021. Captain Cook's Notes Describe Now-Vanishing Arctic Ice Wall. [online] Available at: <https://www.livescience.com/57037-james-cook-voyage-tracks-arctic-climate-change.html> [Accessed 19 September 2021].
3/ The Maritime Executive. 2021. The Arctic Shipping Route No One’s Talking About. [online] Available at: <https://www.maritime-executive.com/editorials/the-arctic-shipping-route-no-one-s-talking-about> [Accessed 19 September 2021].
4/ โกวิท วงศ์สุรวัฒน์, 2021. เมื่อน้ำแข็งละลายในมหาสมุทรอาร์กติก สมรภูมิใหม่ก็เกิดขึ้น. [online] มติชนออนไลน์. Available at: <https://www.matichon.co.th/politics/news_2638746>
[Accessed 19 September 2021].
5/ Vox. 2021. The latest consequence of climate change: The Arctic is now open for business year-round. [online] Available at: <https://www.vox.com/22295520/climate-change-shipping-russia-china-arctic> [Accessed 19 September 2021].
6/ Longtunman.com. 2021. เมื่อขั้วโลกเหนือ กำลังท้าทาย คลองสุเอซ. [online] Available at: <https://www.longtunman.com/29050> [Accessed 19 September 2021].